مکتب روسیه

• روانشناسی دین در روسیه مدت ها هم به لحاظ سیاسی و هم به لحاظ زبانی دچار انزوا بوده است .
• در روسیه روانشناسان دین در گذشته ی نزدیک عمدتاً درگیر تبیین این امر بودند که چرا هم میهنانشان پایبند عقاید دینی خود هستند و سرسختانه از آن ها دفاع می کنند و نیز به دنبال راه هایی بودند که آنان را به سمت الحادگرایی ستیزه جویانه سوق دهند .
• برخی دیگر پیرو دیدگاه طبقاتی مارکس بودند که دین را دروغ می داند . کارل مارکس متفکّر آلمانی قرن نوزدهمی ، بنیان‌گذار و نظریه ‌پرداز اصلی مارکسیسم ، نگرشی پیچیده و ضد و نقیض نسبت به دین داشت . او در وهلهٔ اول دین را « افیون توده ها » و « روحِ شرایط بی‌روح » می‌دانست که برای طبقه ی حاکم مفید است زیرا هزار سال بود که به طبقه ی کارگر امیدهای دروغین می‌داد . 
• لنین در نگرش حزب کارگران به دین چنین می‌نویسد : تمامی ادیان و مذاهب معاصر و تمامی سازمان‌های دینی و مذهبی از دید مارکسیسم چیزی بیش از ارگان‌هایی ارتجاعی و بورژوا نیستند و در عمل، کاربردی به جز دفاع از استثمار شدن کارگران ندارند .
• رژیم کمونیستی اتّحاد جماهیر شوروی رژیمی توتالیتر یا تمامیت‌خواه بود . این رژیم با دین و مذهب عناد داشت و خداناباوری را هم رسماً ترویج می‌کرد . در شوروی سابق ما به گونه ای با نوعی دین زدایی ، ایدئولوژی و ترویج الحاد در جامعه رو به رو بودیم.
• محقّقان دیگر که دیدند دین از جوامع کمونیست رخت برنبسته است از اصول عقاید مارکسیستی روی برگرداندند و در صدد برآمدند که ریشه های دین را در تمایلات فردی و شرایط زندگی بجویند .
• برخی پژوهشگران ، دسته کم به طور ضمنی ، اقرار کردند که دین خاصّ جامعه ی طبقاتی نیست (پدیده هایی نظیر رنج روحی و ترس از مرگ از جنبه ی منفی و نیاز به تجربه های لذت آور از جنبه ی مثبت) بنابراین پیشنهاد کردند که برنامه ای برای آموزش زیباشناسی تنظیم شود تا به نیاز هایی پاسخ دهد که در گذشته از طریق عناصر زیباشناختی سنّت دینی برآورده می شد .
• دو شخصیت مکتب روسیه عبارت اند از : ایوان پاولف و جورج ایوانویچ گورجیوف .

ایوان پاولف ( 1849 - 1936 ) :

1. شناخته‌شده : به خاطر کارهای او در زمینه ی رفتار درمانی شرطی‌شدن کلاسیک
2. دین : بی‌دین ، خداناباور
3. پاولف یکی از روانشناسان روسی بود که از دیدگاه عموم مردم یک ملحد سازش ناپذیر بود .
4. او با اینکه پسر یک کشیش بود بقای نفس پس از مرگ را انکار می کرد اما او گفت : « پاسخ های من به این معنی نیست که نظرم درباره ی دین منفی است بلکه برعکس ، بی اعتقادی خود را نه موجب امتیازم بر مؤمنان ، بلکه در قیاس با آنان نقصانی برای خود می بینم...عمیقاً معتقدم که احساس و تمایل دینی ، دسته کم برای اکثر انسان ها ، ضرورتی حیاتی است . »

 جورج ایوانویچ گورجیوف ( 1866 - 1949 ) :

1. حیطه : علوم خفیه غربی
2. مکتب : راه چهارم
3. گورجیوف یکی از فیلسوفان روسی بوده است .
4. بحث او این بود که بسیاری از شکل های موجود سنّت دینی و معنوی روی زمین ، پیوند خود را با معنا و سرزندگی آغازین خود ، از دست داده‌اند و بنابراین دیگر نمی‌توانند از راهی به مردمیّت خدمت کنند که در زمان شکل‌گیریشان نیّت آن را داشتند . 
5. هر کس که می‌خواهد یکی از مسیرهای رسیدن به دانش و شناخت معنوی را بپیماید (که گورجیف آن‌ها را به سه مسیر یعنی مسیر فقیر یا مرتاض ، مسیر راهب و مسیر یوگی کاهش می‌داد) لازم است از زندگی در دنیا کناره بگیرد ؛ بنابراین گورجیف به "راه چهارم" تکامل بخشید که می‌توانست پاسخگوی نیازهای مردمان نوینی باشد که زندگی نوینی را در اروپا و آمریکا زندگی می‌کنند . به جای تکامل بخشیدن به تن ، ذهن یا عواطف به‌طور جداگانه ؛ آموزه ی گورجیف روی هر سه کار می‌کرد تا تکامل درونی همه‌سویه و متوازن هر سه را به بار آورد .
6. شخصیت افراد مختلف طبق نظریه ی روانشناسی گورجیوف به 9 دسته یا تیپ تقسیم می شود که از آن ها به عنوان تیپ های شخصیتی یاد می شود . این 9 تیپ شخصیتی به سه مثلث مغز ، دل ، اراده تقسیم میشوند.

نه تیپ شخصیتی اناگرام (انیاگرام) گورجیوف عبارت اند از : (روانشناسی هاشملو)

۱- تیپ شخصیت اصلاح طلب و کمال گرا (Reformer-Perfectionist)

نام های دیگر این تیپ شخصیتی : اصلاح گرا ، کمال طلب (مقید به انجام بی عیب و ایراد کارهایی که به عهده می گیرد) ، پایبند و معتقد به اصول ، خودکنترل گر و هدفمند .

• باور پنهانی : بیشتر مواقع حق با من است و چنانچه دیگران به من گوش کنند دنیا بهتر خواهد شد .
• ترس اولیه : از فاسد بودن ، معیوب بودن و بد بودن .
• خواست اولیه : خوب بودن ، داشتن کمال ، و متعادل بودن .
• انگیزه‌های کلیدی : حق طلب ، تلاشگر برای رسیدن به مراتب بالاتر ، بهبود دهنده همه مسائل ، ثابت قدم در راستای عقاید خود ، نقد ناپذیر به طوری که همه کس نمی‌توانند او را محکوم کند .

۲- تیپ شخصیت کمک گرا (Helper)

نام های دیگر این تیپ شخصیتی : یاری دهنده ، بخشنده ، خوش برخورد و مشتاق به دیگران ، مهرطلب ، انحصارطلب(به معنای وابسته) .

• باور پنهانی : من دوست داشتنی هستم اگر چه دیگران به آن اندازه که من دوستشان دارم دوستم ندارند و قدرم را نمی دانند .
• ترس اولیه : از مطرود شدن ، عاشق بودن بی‌ارزش .
• خواست اولیه : احساس عاشق بودن .
• انگیزه‌های کلیدی : دیگران دوستش داشته باشند ، بیان احساسات خود برای دیگران ، مورد نیاز و قدر دانی واقع شدن ، پاسخگو به دیگران ، مدافع ادعاهای خود .

 ۳- تیپ شخصیت موفق و موفقیت طلب (Performer)

نام های دیگر این تیپ شخصیتی : عملگرا ، انطباقی (سازگار با محیط) ، انگیزه دهنده ، نگران وجهه و محبوبیت خود .

• باور پنهانی : من فرد بسیار لایقی هستم و دیگران به من حسادت می کنند .
• ترس اولیه : از بی‌ارزش بودن . 
• خواست اولیه : احساس ارزشمند و ارزنده بودن .
• انگیزه‌های کلیدی : تأیید شدن توسط دیگران ، متمایز کردن خود از دیگران ، توجه داشتن ، تحسین شدن و تحت تأثیر قرار دادن دیگران .

۴- تیپ شخصیت فرد گرا ،هنر دوست ، رومانتیک محزون و خیال پرداز (Artist)

نام های دیگر این تیپ شخصیتی : فردگرا ، بیان کننده ، در خود فرورفته (غرق در اندیشه خود) ، حساس و گوشه گیر و هنرمند .

• باور پنهانی : من با دیگران خیلی متفاوتم و احساس می کنم در هیچ گروهی جای نمی گیرم .
• ترس اولیه : از بی‌هویتی یا اهمیت داشتن شخصی
• خواست اولیه : پیدا کردن خود و اهمیت خود (برای ایجاد هویت)
• انگیزه‌های کلیدی : خواهان ابراز خود و فردیت خود ، برای زیبا کردن خود و احاطه کردن خود با زیبایی ، حفظ احساسات و خلق و خوهای خاص ، عقب‌نشینی از حفظ تصویر خود ، محافظت از نیازهای احساسی قبل از توجه کردن به چیزی دیگر ، جذب منجی .

۵- تیپ شخصیت فکور (Observer)

نام های دیگر این تیپپ شخصیتی : محقق ، متفکر ، باهوش و بافراست ، دارای افکار بدیع و نو ، نامتعارف و مرموز ، منزوی .

• باور پنهانی : من خیلی با هوشم و آنچه می فهمم دیگران نمی فهمند و در نتیجه قدر مرا نمیدانند.
• ترس اولیه : از بی‌مصرف بودن ، درماندگی و ناتوانی .
• خواست اولیه : توانا و شایسته بودن .
• انگیزه‌های کلیدی : نیاز به دانش ، درک محیط ، همه چیز را به عنوان راهی برای دفاع از خود در برابر تهدیدات محیط زیست دیدن .

۶- تیپ شخصیت وفا خو و وفا جو و شکاک (Loyalist)

نام های دیگر این تیپپ شخصیتی : وفادار ، علاقه مند به شرکت در حل مسائل مشترک و گروهی ، مسئولیت پذیر ، مشکوک و بدگمان ، متعهد ، مشتاق به داشتن امنیت .

• باور پنهانی : من همیشه وظیفه خود را انجام می دهم و می توان روی من حساب کرد ولی دیگران قابل اعتماد نیستند .
• ترس اولیه : از عدم حمایت و راهنمایی .
• خواست اولیه : داشتن امنیت و آرامش .
• انگیزه‌های کلیدی : خواهان امنیت ، احساس حمایت از سوی دیگران ، یقین و اطمینان داشتن ، تست کردن نگرش دیگران نسبت به خود ، مبارزه با اضطراب و نا امنی .

  ۷- تیپ شخصیت خوشخو ، خوشگذران و خوش بین (Generalist)

نام های دیگر این تیپپ شخصیتی : مشتاق و باشور و شوق ، خود انگیخته ، کلّیت گرا ، تغییر پذیر (در حال تغییر).

• باور پنهان : من معمولاً خوشحالم اما خوشحال تر خواهم بود چنانکه همه ی چیزهایی که میخواهم به دست آورم .
• ترس اولیه : از محرومیت و درد کشیدن .
• خواست اولیه : خشنودی و رضایت ، برآورده شدن کامل نیازها .
• انگیزه‌های کلیدی : خواهان حفظ آزادی و شادی خود ، جلوگیری از از دست رفتن تجارب ارزشمند ، حفظ خود در مقابل هیجان زدگی ، برای جلوگیری از تخلیه درد .

۸- تیپ شخصیت رهبر و مدیر ، چالش گر و قدرت طلب (Boss)

نام های دیگر این تیپپ شخصیتی : چالش طلب ، مطمئن به خود (خود رأی) ، دارای اعتماد به نفس بالا ، قاطع ، خودسر (سلطه گر) ، دارای روحیه شکست ناپذیر ، مقابله کننده (جنگجو) ، رهبر .

• باور پنهانی : من فردی مبارز هستم و برای حفظ امنیت نباید اجازه بدهم دیگران از من سوء استفاده کنند.
• ترس اولیه : از آسیب دیدن و یا کنترل شدن توسط دیگران .
• خواست اولیه : محافظت از خود (برای کنترل کردن زندگی و سرنوشت خود) .
• انگیزه‌های کلیدی : متکی به خود ، برای اثبات قدرت خود و مقاومت در برابر ضعف ، مهم بودن در جهان خود ، تسلّط بر محیط ، و کنترل وضعیت خود .

۹- تیپ شخصیت صلح جو ، صلح طلب و میانجی (Peacemaker)

نام های دیگر این تیپپ شخصیتی :مسالمت جو ، پذیرا (پذیرای واقعیت) ، اطمینان دهنده ، سازگار و موافق ، آرام ،(منفعل و بی تفاوت و تن آسا) ، علاقه مند به آرامش همیشگی و دور بودن از تنش .

• باور پنهانی : من از شرایط موجود راضیم اگر چه دیگران اصرار دارند خود را تغییر دهم .
• ترس اولیه : از جدایی و فراق .
• خواست اولیه : داشتن پایداری درونی و آرامش ذهنی .
• انگیزه‌های کلیدی : ایجاد هماهنگی در محیط خود ، برای جلوگیری از درگیری و تنش ، حفظ چیزها همان گونه که هستند ، مقاومت در برابر آنچه که آنها را ناراحت می‌کند و برای آنها مزاحمت ایجاد می‌کنند .

نکته دیگر اینکه نه گروه شخصیتی به سه گروه یا مثلث تقسیم می شوند و در درون هر مثلث ، هر تیپ به ویژگی های بعضی تیپ ها نیز گرایش دارد که اصطلاحاً به آن بال یا وینگ می گویند .

این مثلث ها به شرح زیر است :

۱- مثلث اراده که شامل تیپ های یک ، هشت و نه است .
۲- مثلث قلب یا احساسات که شامل تیپ های دو ، سه و چهار می باشد .
۳- مثلث مغز یا تفکر که شامل تیپ های پنج ،شش و هفت است .

منبع

کتاب روانشناسی دین دیوید ام.وولف ؛ مترجم : دکتر محمد دهقانی ؛ فصل دوم ؛ چاپ دوم

ویکی پدیا ، دانشنامه ی آزاد