مکتب انگلیسی - آمریکایی

• یکی از سنّت هایی که در شکل گیری روانشناسی دین در قرن نوزدهم میلادی نقش عمده ای داشته است تحت عنوان سنّت انگلیسی - آمریکایی شناخته می شود که نگاهشان یک نگاه تجربی به دین بود . بیشتر سعی می کردند همان بحث های آزمایشگاهی و تجربه دینی را مدِّ نظر قرار دهند. بحث های سنجش برایشان خیلی مهم بود و نگاهشان بیشتر توصیفی بود ؛ یعنی پدیده های دینی را بتوانند به صورت علمی ، خوب توصیف کنند . در سنّت انگلیسی - آمریکایی بیشتر بر فرد و تأثیر دین بر روان او تأکید می شد . به علاوه این سنّت بیش از آن که بر مشاهده و آزمایش استوار باشد بر تأمل و خوداندیشی تکیه داشت .
• رویکرد تجربی و حتّی آزمایشگاهی به دین و نگاه توصیفی در مطالعات دینی ، مهم ترین ویژگی این سنّت است .
• [در سنّت انگلیسی - آمریکایی تأکید بر کمیّت می باشد و نگاه سنجیدنی به پدیده دارند ، مثلاً سنجیدن میزان هوش]
• مهمترین افراد شاخص روانشناسی دین در این سنّت عبارت اند از : فرانسیس گالتون ، استنلی هال، ادوین استارباک ، جیمز هنری لوبا ، جرج کو ، ویلیام جیمز و جیمز پرت .

گالتون (1822-1911) :

1. نخستین مطالعات علمی در زمینه روانشناسی دین را یک دانشمند انگلیسی به نام فرانسیس گالتون انجام داده است .
2.  او ، بنیانگذار روانشناسی تفاوت های فردی است .
3.  گالتون ، نخستین کسی بود که از روش های آماری همبستگی در این زمینه استفاده کرد .
4.  مهم ترین پژوهش او ، تحقیق در مورد کارایی عینی دعا و نیایش است .
5.  از نظر گالتون ، تردیدی وجود نداشت که دعا و نیایش ، دارای آثار مثبت باطنی ( غیر عینی ) است .

استنلی هال ( 1844-1924) :

1. بنیانگذار روانشناسی دین در آمریکا است .
2.  زمانی پیشنهاد کرد برای منطبق کردن دین با نیازها و مقتضیات شخصی و اجتماعی دنیای مدرن ، از روانشناسی به عنوان وسیله ای برای بازسازی دین بهره گرفته شود .
3.  او ، بنیانگذار تنها دانشکده روانشناسی دین در دانشگاه کلارک آمریکا است .
4.  دو نفر از شاگردان برجسته هال ، ادوین استارباک و جیمز لوبا بوده که ایمان آوری را به عنوان نخستین موضوع تحقیق خود برگزیدند .
5.  پس از هال ، جرج کو به همراه استارباک و جیمز لوبا ، تأثیرات بزرگی بر سیر تکاملی روانشناسی دین در آمریکا بر جای نهادند .
6.  در میان آثار هال و شاگردانش ، کتاب استارباک ، شایستگی بیشتری دارد که نماینده مکتب کلارک و خط مشی های آن باشد .

ادوین استارباک :

1.  نخستین کسی است که کتابی در زمینه روانشناسی دین ( 1899 ) منتشر و نتایج تحقیقات 5 ساله خود را در مورد هم زمانی بین بلوغ ، اسکیزوفرنی و رویکرد به دین ارائه کرد .
2.  بروز واقعی زندگی معنوی غالباً به طور متعارف در خلال سال های رشد فیزیولوژیک و به ویژه بلوغ جنسی رخ می دهد ، اما استارباک تأکید دارد که در این دوران ، صرفاً فرصت و موقع بیداری مذهبی است نه علت آن .
3.  استارباک عمیقاً معتقد بود با فهم و ارتقای شخصیت و منش کودک ، می توان به تأمین صلح جهانی و نجات بشریت کمک کرد .
4.  او ، برای تحقیق در مورد پیدایش مفهوم خدا در میان اقوام بدوی از روش گردآوری مواد و مطالب زندگینامه ای ، درون نگری ، تأمل شخصی و پرسشنامه استفاده کرد .
5.  به اعتقاد او ، دین یک راز است و علم ، هرگز همه ابعاد آن را نخواهد شناخت .
6.  تحقیقات استارباک به دلیل تمرکز بر رشد دینی و ایمان آوری که منعکس کننده ی مهم ترین علایق هال و شاگردان او است ، نماینده ی مکتب کلارک است .
7.  تعهد استارباک به جمع آوری بیشترین حقایق ممکن و سپس کمّی کردن آنها به عنوان ابزاری برای مشخص کردن روندهای کلی ، به ویژگی متمایز مکتب کلارک و روانشناسی دین آمریکا تبدیل شده است .
8.  علاقه او به تعلیم و تربیت دینی ، انعکاس دهنده ی علایق استاد او ، یعنی ؛ اسنتلی هال است .

جیمز هنری لوبا ( 1868 - 1946 ) : 

1. برخلاف هال که به پژوهش های عینی تر گرایش داشت ، از مصاحبه های شخصی برای گردآوری داده ها استفاده می کرد .
2.  چالش دینی لوبا با سنّت دینی 2 جنبه دارد : از یک سو درصدد نشان دادن تجربه عرفانی به صورتی رضایت بخش با فرآیندهای روانی فیزیولوژیک بود و از سوی دیگر ، شواهدی مبنی بر عدم اعتقاد دانشمندان به خدای متشخّص (انسانوار ) یا جاودانگی گردآوری کرد .
3.  او معتقد به میل ذاتی و فطری به نیکی اخلاقی سطح بالاتر بود که به نظرش ، اساسی ترین ویژگی انسان است .
4.  به اعتقاد او ، فقط معرفت علمی و نه تفسیر خام و ساده لوحانه از تجربه عرفانی ، می تواند به صورت کارآمد به جستجوی ارزش های اخلاقی و الهامات دگرگون کننده جهت دهد .
5.  لوبا ، منشأ رشد و نقش مفاهیم کلیدی دینی را در روح انسان مطالعه کرد .
6.  او ، ردّپای باور را در شیفتگی ذهن انسان به تبیین های علّی و نیاز به حفظ تعادل روحی در بحبوحه تنازعات حیات پی گرفت .

جرج کو :

1. شهرت او به دلیل کاربرد گونه شناسی منش اخلاقی در تجزیه و تحلیل رویکرد دین و ایمان آوری است.
2.  نتایج پرسشنامه های جرج ، الهام بخش بسیاری از آزمون های شخصیت است که امروزه روانشناسان از آن بهره می گیرند . 

ویلیام جیمز ( 1842 - 1910 ) :

1.  شناخته شده ترین روانشناس در گرایش توصیفی به دین است .
2.  او در آغاز کتاب « انواع تجربه دینی » که یکی از بزرگ ترین آثار کلاسیک در زمینه ی روانشناسی دین است ، بر ضدّ ماتریالیسم پزشکی اعلام موضع می کند و آن را نمی پذیرد .
3.  به اعتقاد جیمز ، ارزیابی نهایی یک عقیده یا تجربه را فقط در سایه ی ثمربخشی آن در زندگی فرد می توان انجام داد .
4.  او به جای نمونه گیری گسترده ، از موارد نسبتاً نادر به عنوان آزمودنی های اولیه خود بهره می گرفت و از توانایی تشخیص و بصیرت استثنائی خود استفاده می کرد .
5.  کتاب « انواع تجربه دینی » که با علاقه ی پایدار او به توجیه فلسفه ی ایمان دینی شکل گرفت ، به عنوان مهمترین کتاب در زمینه ی روانشناسی دین شناخته می شود .

جیمز پرت :

1.  تأثیر برانگیزاننده ی ویلیام جیمز بر آثار او ، قابل تشخیص بوده و در سال 1905 پایان نامه ی دکترای خود را زیر نظر او به اتمام رساند .
2.  عمده ترین اثر پرت در زمینه روانشناسی دین ، ( کتاب آگاهی دینی ، 1920 ) بوده است . این کتاب مطالعه ای صرفاً توصیفی از مجموعه جلوه های دینی است که شامل موضوعاتی می شود که جیمز از آن ها صرف نظر کرد .
3. او در کتابش دیدگاه های نادر را در روانشناسی دین آورد .
4.  پرت در تاریخ ادیان به خصوص ادیان هند و بودایی ، صاحب نظر است .

منبع

کتاب درآمدی بر روانشناسی دین دکتر مسعود آذربایجانی و سید مهدی موسوی ؛ فصل اول ؛ درس دوم ؛ ویراست دوم