یونگ و روانشناسی دین

آثار یونگ در زمینه روانشناسی دین عبارت است از: روانشناسی و دین، روانشناسی و کیمیاگری، چهار صورت ازلی و ایون (به بررسی شخصیت حضرت مسیح از دیدگاه روانشناسی می پردازد).

سیری در دین شناسی یونگ

یونگ در باب دین بیش از هر موضوع دیگری سخن گفته است. او اشاره می کند : «دین یکی از قدیمی ترین و عمومی ترین تظاهرات روح انسانی است. بنابراین هرگونه روانشناسی که سر و کارش با ساختمان روانی شخصیت انسان باشد، دست کم نمی تواند این حقیقت را نادیده بگیرد، که دین تنها یک پدیده ی اجتماعی و تاریخی نیست، بلکه برای بسیاری از افراد بشر حکم یک مسئله ی مهم شخصی را دارد .» 

به باور یونگ دین دارای نیرویی برتر است که در همه ی اعصار مردمان را بر آن داشته، به آنچه نااندیشیدنی است بیندیشند، بزرگ ترین رنج ها را بر خود تحمیل کنند، تا به اهدافی که لازمه ی کسب تقدس است نائل آیند. یونگ می گوید: «دین همان قدر واقعی است که گرسنگی و ترس از مرگ، و میان فعالیت های معنوی انسان از همه قوی تر و اصیل تر است، هرچند که این همان کارکردی است که بر سر راهش، حتی بیش از مسئله ی میل جنسی یا مسئله ی انطباق اجتماعی، مانع ایجاد کرده اند .»
یونگ معتقد است دین یک رابطه ی درونی با عالی ترین و نیرومندترین ارزش ها - خواه مثبت یا منفی- است. این رابطه می تواند ارادی یا غیرارادی باشد. به باور یونگ این واقعیت روان شناسانه نیرومندترین تأثیر را در عملکرد ما دارد. زیرا همواره عامل روانی شدید وجود دارد تا آن را خدا بنامیم.
یونگ مدعی است که انسان همواره به کمک دین نیازمند بوده است و کمک دین بدین ترتیب است که ناهشیار، روان آدمی را به مرتبه ی آگاهی می رساند و سپس انسان را آزاد می گذارد تا به بهترین وجه ممکن بر آن فائق آید.
یکی از تعابیر یونگ در تفسیر دین، اتصال به لایتناهی است که انسان را از محدودیت ها و بیهودگی ها نجات می بخشد: «فقط اگر بدانیم که لایتناهی تنها موضوع مهم است، می توانیم از محکم کردن علاقه خود به بیهودگی و انواع و اقسام هدف هایی که دارای اهمیت واقعی نیستند، حذر کنیم. اگر دریابیم و احساس کنیم که اینجا در این زندگی به لایتناهی ربطی داریم ، امیال و حالات ما تغییر می کند.» یونگ در دستگاه روانشناسی خود که مبتنی بر پژوهش تجربی است، می کوشد پدیده های گوناگونی را که به انسان مربو ط اند، از جمله دین را بر شیوه های علمی بررسی کند و از توسل به هرگونه ملاحظات فوق طبیعی بپرهیزد، به این وسیله او می خواهد بگوید که دین یک واقعیت روان شناسانه است : «هر چند غالباً درباره ی من گفته شده است که فیلسوف هستم، ولی حقیقت این است که پیرو اصالت تجربه ام و از نظر پدیده شناسی تبعیت می کنم.»  با این وجود، او خود را منکر مسائل متافیزیک نمی داند و اعتبار این ملاحظات را انکار نمی کند فقط مدعی است که صلاحیت بررسی پدیده های مابعدالطبیعی را ندارد.

از دیگر ویژگی های منحصر به فرد یونگ در میان سایر روانشناسان آشنایی نسبتاً خوب وی با متون ادیان دیگر به ویژه قرآن کریم است. برای نمونه، وی در کتاب چهار صورت ازلی، با توضیح و تحلیل سوره کهف (هجدهمین سوره قرآن)، داستان های مختلف را، در حقیقت بیان نمادین صورت ازلی « ولادت مجدد » در انسان می داند. حتی در سفر خود به آفریقا می گوید: به علت آگاهی من از قرآن کریم، مرا مؤمن به قرآن می خواندند. در ذهن آنها، من یکی از پیروان پنهانی محمد(ص) بودم.

تعریف دین

یونگ می گوید : «دین، یک حالت خاص روح انسان است که میتوان آن را چنین تعریف کرد: حالت مراقبت، تذکر و توجه دقیق به بعضی عوامل مؤثر که بشر عنوان "قدرت قاهره" را به آنها اطلاق و آنها را به صورت ارواح، شیاطین، خدایان، قوانین، کهن الگو و کمال مطلوب مجسّم می کند. بشر، در تجرب هی خود به عواملی برخورده که آنها را یا آن قدر توانا و مساعد یافته که توجه دقیق به آنها را لازم بداند، یا آن قدر بزرگ، زیبا و پرمعنا یافته که بخواهد آنها را با خضوع بپرستد و دوست بدارد و بر این عوامل، نام های گوناگون گذاشته است. در زبان انگلیسی وقتی می خواهند بگویند کسی به کاری از ته دل علاقه دارد، می گویند او به این کار تقریباً علاقه دینی دارد.... اصطلاح دین، معرِّف حالت خاص وجدانی است که بر اثر کیفیت قدسی و نورانی تغییر یافته است. ....هر مسلکی از یک طرف متکی به احساس کیفیت قدسی و نورانی و از طرف دیگر متکی به ایمان یعنی وفاداری و اعتقاد نسبت به تأثیر عوامل قدسی و نورانی و تغییراتی است که در وجدان انسان از آن تأثیر حاصل می شود .»

یونگ معتقد است برای انسان امروز، تنها شیوه ی منحصر به فرد، شناخت دین از راه های ناهشیار است: «برای درک مسائل دینی، امروز شاید برای ما راهی جز راه روانشناسی وجود نداشته باشد و به این دلیل است که من فکرهایی را که در جریان تاریخ صورت منجمد پیدا کرده اند، می گیرم و سعی می کنم آنها را دوباره ذوب کنم و در قالب های تجربه ی مستقیم بریزم. البته این کار مشکلی است که بخواهیم بین معتقدات دینی و تجربه ی مستقیم صور ازلی روانشناسی، راه ارتباط و اتصالی پیدا کنیم، اما مطالعه ی رمزهای طبیعی ناهشیار، وسایل اولیه ی این کار را به دست ما می دهد ....»

منبع

https://www.sid.ir/ / پایگاه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی / یونگ و روانشناسی دین / نویسنده : اشرف باقری پور / منبع : پژوهش های فلسفی، شماره ی هجدهم، پاییز و زمستان 1389 ، ص 155 تا 179